Во Северна Македонија, тендерите се чини дека претставуваат еден од главните механизми за пренасочување на јавните средства кон приватни раце. Овој вид државен криминал, кој се одвива под закрила на институциите, долго време е системски проблем кој ги осиромашува граѓаните, ја уништува довербата во институциите и ја кочи економската стабилност на државата.
Како функционира системот на злоупотреба?
Главниот проблем со државните тендери е тоа што многу често се наменети за однапред договорени фирми. Процедурите за јавни набавки се формалност, додека победниците на тендерите се одбираат врз основа на блиски врски со функционерите или како дел од коруптивни договори. Честопати, тендерите се пишуваат специјално за една компанија, а конкуренцијата е елиминирана уште на самиот почеток.
Незаконски тендери и „лажни“ инвестиции
• Прилагодени тендери: Владејачките структури користат тендери како инструмент за финансиско поддржување на блиски фирми, кои често ги нудат своите услуги по нереално високи цени.
• Лажни капитални инвестиции: Средствата кои се декларираат како капитални инвестиции честопати завршуваат во проекти кои никогаш не се реализираат или чија вредност е намерно преувеличена.
• Монополизирани договори: Голем дел од тендерите се доделуваат на истите компании, кои со години доминираат на пазарот, без вистинска конкуренција.
Последиците од овој систем
Овие практики го осиромашуваат буџетот и ги намалуваат средствата за суштински потреби, како што се образованието, здравството и инфраструктурата. Освен тоа, економската активност е нарушена, бидејќи се поткопува слободниот пазар и се уништува можноста за раст на компании кои немаат политички врски.
Како да се спречи злоупотребата?
Борбата против криминалот во тендерите бара:
1. Зголемена транспарентност: Сите јавни набавки мора да бидат достапни за јавен увид, со детални информации за условите и доделените договори.
2. Засилена контрола: Потребна е независна ревизија на сите јавни тендери и системска борба против злоупотребите.
3. Казнивост: Воведување строги казни за функционери и компании кои учествуваат во коруптивни зделки.
Доколку овие промени не се направат, државниот криминал ќе продолжи да го кочи развојот на Македонија, оставајќи ги граѓаните без потребните јавни услуги и со уште помала доверба во институциите.
