„Најдобриот продавач во историјата“. Така Доналд Трамп еднаш го нарече Володимир Зеленски поради количината помош што Соединетите Американски Држави и ја дадоа на Украина. Без разлика дали таа споредба е фер или не, улогата на Зеленски во задржувањето на светското внимание на неговата земја беше секако клучна за украинската борба.
Неговата трансформација од телевизиски комичар во воен претседател е одамна позната, а датира од 2022 година кога реши да остане во Киев додека се приближуваа руските трупи. Таа одлука значеше дека Украина ќе продолжи да се брани до ден-денес, пишува Би-Би-Си.
Зеленски денес остава впечаток на поавторитативна, можеби зајакната личност, делумно обликувана од неговата зголемена изолација на меѓународната сцена. Но, со непредвидливоста на вториот мандат на Трамп – особено по судирот во Овалната соба во февруари – Зеленски можеби ќе треба повторно да се трансформира.
Фокус на дипломатијата или што помала отстапка?
Политички веќе не станува збор за угнетувачот и угнетените. Наместо тоа, приказната е заматена од двоен предизвик: изразување желба за мир додека истовремено ги штити интересите на својата земја.
Но, дали човекот кој имаше толку голема моќ дома и беше толку влијателен во странство навистина ќе претрпи уште една голема трансформација, префрлајќи го својот фокус на дипломатијата во ерата на Трамп? Или ќе одлучат дека е најдобро можно помалку да се попушти?
Пред да започне второто поглавје со Трамп, украинскиот лидер ефективно лобираше за поддршка од Западот. Неговата порака беше силна и успеа да обезбеди поддршка.
„Зеленски беше многу паметен и пресметлив во првите денови на војната“, вели Ед Арнолд од тинк-тенкот за одбрана и безбедност, Кралскиот институт за Обединети услуги (RUSI).
Неговата одлука да оди на безбедноснатa конференција во Минхен две недели пред инвазијата, и покрај советите дека тоа е безбедносен ризик, беше клучна, тврди Арнолд: „Тоа ја направи поддршката за Украина лична за оние кои присуствуваа лично“.
Серхиj Лешченко, советникот на Зеленски, објаснува: „Мораме да бидеме видливи за светот. Ако јавното мислење е на страната на Украина, шансите да се добие помош од меѓународната заедница се поголеми“. Лешченко укажува на дневните видео oбраќања на Зеленски од почетокот на инвазијата: „Необично е да се биде толку отворен“.
Победата на Украина во битката за Киев го зацврсти Зеленски како симбол на опстанокот на земјата и ја зајакна неговата позиција да продолжи да бара воена помош од западните сојузници. На крајот на 2022 година, Зеленски можеше да ги покаже ефектите од помошта донесена кога беа ослободени големи области на Украина.
По неуспешната офанзива почнаа промените
Почетниот успех го постигна со европските сојузници. „Тие се лично поврзани со Зеленски и Украина. Тој комуницираше со четворица британски премиери од почетокот на војната и сите потпишаа нови декларации со Украина“, вели Арнолд.
Но, кога не следеа нови успеси, пораката на Зеленски не се промени и со текот на времето тоа почна да му штети. По неуспешната украинска контраофанзива во летото 2023 година, оправданоста на поддршката за Киев се повеќе беше доведена во прашање од влијателните републиканци во САД.
Марија Золкина од Фондацијата Демократски иницијативи, со седиште во Киев, смета дека Зеленски е делумно одговорен.
„Тој се потпираше на логиката дека мора постојано да бараат нешто од своите партнери. На почетокот функционираше многу добро, но со САД и другите сојузници таа порака престана да функционира во 2023 година, а неговата дипломатија не се адаптираше доволно брзо“, тврди Золкина.
На 27 септември 2024 година, многу работи се променија. На тој ден, нешто повеќе од еден месец пред претседателските избори во САД, Зеленски се сретна со Трамп во кулата „Трамп“.
Тензиите меѓу двајцата се зголемија пред таа средба: Зеленски изјави неколку дена претходно дека Трамп не знае „како всушност да ја заврши војната“, откако вториот тврдеше дека тоа може да го направи „за еден ден“.
По средбата, двајцата се појавија пред камерите изгледајќи непријатно. Иако најавија дека имаат „заеднички став“ во желбата да се стави крај на војната, нивните невербални знаци укажуваа на недостиг на хемија. Двојката повторно се сретна само пет месеци подоцна во Овалната соба, каде што нивната сега позната средба стана дипломатска катастрофа за Киев.
„Односите со Трамп се како возење во забавен парк“
„Зеленски го гледаше Трамп како себеси, како медиумска личност која влезе во политиката, која е против естаблишментот“, вели Вадим Пристајко, амбасадор на Украина во Обединетото Кралство до неговото сменување во 2023 година.
„Односите со Трамп се како возење во забавен парк. Понекогаш има конструктивна соработка, а потоа одеднаш се појавува криза“, вели Володимир Фесенко, директор на Центарот за политички студии Пенто.
Тука е и нивниот вербален конфликт. Трамп го обвини Зеленски за почетокот на војната, нарекувајќи го диктатор, додека украинскиот претседател го обвини својот американски колега дека „живее во просторот на руската дезинформација“.
Фесенко смета дека Зеленски постојано ја менува тактиката за да најде начин да соработува со Вашингтон, а Золкина смета дека проблемите се подлабоки: „Постои триаголник меѓу американската администрација, Кремљ и Киев. Украина се смета за послаба страна на тој триаголник. За Трамп, Зеленски не е во иста лига и тука е проблемот.
Кога станува збор за познатата средба во Овалната соба со Трамп и потпретседателот Џеј-Ди Венс, Зеленски првпат изгледаше како да остана без политички одговор бидејќи беше обвинет дека „не покажал доволно благодарност“ и дека си „игра со Трета светска војна“.
Неговиот одбранбен говор на телото, како што се вкрстени раце, исто така беше новост. Зеленски секогаш изгледаше самоуверено. Се чувствува удобно на сцената и често се свртува кон хуморот, но ова беше поинаку.
Договорот за минерали никогаш не беше потпишан, а предлогот оттогаш се претвори во понеповолна понуда за Киев. САД, исто така, накратко ја прекинаа својата воена помош и размена на разузнавачки информации за да се осигурат дека Украина ќе ги почитува американските правила.
Но, официјалниот став на некои е дека средбата во Овалната соба не била катастрофа. „Никој не го гледаше тоа како крај на нешто. Разговаравме како да продолжиме. Тоа не беше катастрофа“, тврди Ихор Брусило, заменик-шеф на Кабинетот на претседателот, кој отпатува со Зеленски во Белата куќа.
Зеленски не е суштински променет
„Претпоставувам дека на лично ниво, Трамп и Зеленски добро се согласуваат. Тие подобро се разбираат и се искрени еден со друг“, додава Брусило.
Без оглед на нивната врска зад затворени врати, од таа средба има знаци на подготвеност на Зеленски да отстапи. Европските сојузници, наводно, го убедиле да заземе поблаг тон во иднина, поради непобитниот факт дека и на нив и на Украина сè уште им требаат САД за да се спротивстават на агресивната Русија. Но, други тврдат дека е потребна уште поголема попустливост.
„Војната менува сè. Но, не мислам дека Зеленски фундаментално се промени, што може да биде и добро и лошо. Многу е јасно дека некои актери заклучија дека е тешко да се преговара со Зеленски. Зошто? Затоа што тој има црвени линии до кои цврсто се придржува“, вели Олга Онуч, професор на Универзитетот во Манчестер.
Би-Би-Си
