На 4 ноември, рускиот министер за финансии Антон Силуанов изјави дека речиси целата трговија меѓу Русија и Кина (99,1%) сега се одвива надвор од западниот финансиски систем само во рубли и јуани.
Ова не беше само уште еден број, туку тивок, ако не и јасен сигнал дека ерата на доминација на американскиот долар завршува. За прв пат по Втората светска војна, оската на глобалната трговија повеќе не се врти само околу Вашингтон и Волстрит.
Само пред неколку години, речиси секоја трансакција меѓу Москва и Пекинг се одвиваше преку западните банки, се порамнуваше во долари или евра и беше следена под системи доминирани од Западот како SWIFT. Тој свет сега е исчезнат.
Војната во Украина и лавината од западни санкции врз Москва што следеше го направија она што децениите економска теорија не можеа – ја принудија Русија да ги пренасочи своите економски артерии.
Блокирана од западните кредитни линии, замрзната од пазарите на девизни резерви и лишена од пристап до доларските плаќања, Москва се сврте кон исток. Резултатот е она што сега го гледаме: 99% поместување од западните валути во трговијата меѓу Русија и Кина.
Бумерангот од санкциите
Интеграцијата на Русија со Азија беше забрзана од западните санкции наменети да ја изолираат. Тоа дава јасна лекција дека иновациите често се поттикнати од принуда.
Глобалниот југ доби јасна порака дека кога САД и поширокиот Запад ги претворија своите валути во оружје со замрзнувањето на руските средства, ограничување на пристапот до банките и заканите за затворање на целата економија, вашите пари се безбедни само додека Вашингтон вели дека се.
За поголемиот дел од светот, тоа сознание беше пресвртница. „Глобалното мнозинство“, како што сега сакаат да го нарекуваат руските и кинеските дипломати, почна да ја гледа дедоларизацијата не како чин на бунт, туку како форма на самоодбрана.
„Економскиот суверенитет“ стана новиот слоган на нашето време, концепт некогаш ограничен на политички теоретичари кој сега добива вистинско значење за нациите уморни од живеењето под сенка и она што многумина сега го гледаат како злоупотреба на финансиската моќ на САД.
Санкциите врз Русија беа искрата, но оганот тлееше со децении. Прекумерната употреба на доларот како геополитичко оружје – од Иран до Венецуела, од Куба до Авганистан – ја еродираше довербата во неговата неутралност и сигурност.
Секој нов пакет санкции сигнализираше дека доларот повеќе не е само валута, туку алатка за контрола.
Нова финансиска оска
Настапуваат руската рубља и кинескиот јуан. Она што започна како очајно прилагодување за преживување на санкциите стана основа на нов финансиски екосистем.
Трговијата меѓу Москва и Пекинг повеќе не зависи од посредници базирани на доларот. Средствата се движат директно преку локалните институции. Прекуграничните системи за плаќање како кинескиот CIPS (Cross-Border Interbank Payment System) сега поврзуваат речиси 5.000 банки во 185 земји, целосно заобиколувајќи го SWIFT.
Вицепремиерот Александар Новак неодамна потврди дека 90-95% од трговијата на Русија со Кина и Индија сега се врши во локални валути. Оваа трансформација не била планирана од бирократи – таа се развила органски, водена од потребата и пазарната логика.
Не е само Русија. Постои растечка тенденција за локализирање на трговските порамнувања низ БРИКС. Новата развојна банка на БРИКС нуди кредити во локални валути, така што заемопримачите нема да бидат погодени од нестабилноста на доларот.
Земјите од АСЕАН исто така сакаат да ги зајакнат регионалните врски и да ја намалат зависноста од доларот.
Филозофија, а не бунт
Би било погрешно да се толкува дедоларизацијата како антиамериканска крстоносна војна.
Како што истакнуваат многу аналитичари, целта не е да се „уништи“ доларот, туку да се демократизираат глобалните финансии – да се осигура дека ниедна нација не може еднострано да диктира услови на другите.
Првпат во историјата, нациите отворено се прашуваат дали една валута треба да има толку огромно влијание врз меѓународните пазари.
Во својата суштина, ова е филозофска промена. Речиси еден век, доларот претставуваше стабилност, доверба и предвидливост.
Во 2024 година, тој сè уште сочинуваше околу 57,7% од глобалните девизни резерви – огромен удел, но со постојан пад од 2000 година кога беше 71%. Ерозијата е бавна, но стабилна.
И како што Русија и Кина демонстрираат веродостојни алтернативи, тој пад наскоро може да се забрза.
Стратешкото трпение на Кина
За Пекинг, ова е победа на трпението и прецизноста. Кина долго време се обидува да го интернационализира јуанот, но западниот скептицизам и кинеската контрола на капиталот го држеа настрана.
Сега, изолацијата на Русија му даде на јуанот ненадејна, практична улога. Со склучувањето енергетски договори во јуани, Пекинг обезбеди намалени цени на руската нафта и гас, а воедно го зголеми кредибилитетот на сопствената валута.
Сепак, ова усогласување не е без ризици. Растечката зависност на Русија од кинеските пазари и технологија му дава на Пекинг непропорционална моќ, ситуација што Москва може да ја смета за непожелна со текот на времето. Но, засега, неопходноста е поважна од претпазливоста.
Во исто време, економската дипломатија на Кина се протега многу подалеку од Русија. Се повеќе земји бараат плаќање во јуани. Земјите во Африка, Латинска Америка и Блискиот Исток отвораат центри за клириншки трансфер на јуани за директна трговија. Беше незамисливо за голема економија да разгледува други валути за плаќање на нафта, но денес се чини речиси неизбежно.
Планот на БРИКС
БРИКС, некогаш отфрлан како лабав акроним, се трансформира во паралелен економски поредок. Неговиот претстоен систем за плаќање има за цел да ги олесни прекуграничните трансакции без да ја допира мрежата SWIFT предводена од Западот.
Кредитирањето во локални валути од Новата развојна банка е тивка револуција, овозможувајќи им на земјите во развој да позајмуваат без да се откажат од монетарната автономија.
Сепак, овој експеримент не е без проблеми. Земјите од БРИКС се разликуваат многу во своите политички и економски модели. Индија и Бразил, со своите западни врски, се движат претпазливо, додека Кина и Русија се залагаат за поголема независност. Сепак, дури и претпазливите чекори означуваат напредок. Како што учи историјата, финансиските револуции ретко се ненадејни – тие се кумулативни.
Вашингтон го забележа тоа. Американските претставници, не само Доналд Трамп, предупредија дека заобиколувањето на доларот може да предизвика нови американски царини или санкции. Но, самата закана го нагласува проблемот. Секоја казнена мерка против алтернативните системи на плаќање во долари само го зајакнува аргументот за постоењето на тие системи.
Моќта на валутата ја следи економската моќ. На почетокот на 20 век, британската фунта попушти пред американскиот долар бидејќи фабриките во Детроит и Питсбург ги надминаа оние во Бирмингем и Манчестер. Денес, како што производството и екстракцијата на ресурси се префрлаат кон исток, глобалниот финансиски систем полека, но сигурно го следи примерот.
Мултиполарни финансии
Секако, сојузот рубла-јуан не е државен удар против доларот; тоа е признание дека светот го надминал системот со еден центар. За прв пат од 1945 година, глобалните трговски текови се навистина мултиполарни.
Доларот нема да исчезне преку ноќ; ниедна валута никогаш не исчезнува. Но, неговата неоспорена доминација завршува. Она што претстои е пофрагментиран, но поизбалансиран пејзаж – каде што Москва тргува со рубли, Пекинг со јуани, Ријад со ријали, а Њу Делхи со рупии.
Тековната транзиција од доминацијата на доларот неизбежно ќе биде неуредна и понекогаш неефикасна, но несомнено поплурална.
Ерата на доларот, создадена во пепелта на Втората светска војна, му даде на светот седум децении стабилност – и потчинување. Следната ера, родена од искушенијата на санкциите и отпорноста, ветува нешто поинакво: суверенитет преку диверзификација.
Доларот не е мртов, но веќе не е сам.
(М. А. Хосеин Азија Тајмс – asia.times.com)
