Скопје, 21 јуни 2020 (МИА) – Интересот за работа во поштенскиот сектор е зголемен за 15 – 20 проценти од вообичаеното во овој период на годината, за што говори и фактот што за последниот месец имавме консултации со повеќе фирми заинтересирани за работа во достава на онлајн пратки, вели во интервју за МИА директорката на Агенцијата за пошти Билјана Аврамовска Ѓоревска.
Таа говори и за регистрираните случаи во изминатиот период од страна на Агенцијата за пошти со нелогично кодирање пратки, измами од нерегистрирани продавници и упатува апели и совети до корисниците на поштенски услуги. Зборува и за мерките за поддршка од регулаторот кон давателите на поштенски услуги поради кризата со пандемијата, потребата од мултисекторски пристап за сузбивање на сивиот пазар, претстојната либерализација на поштенскиот пазар…
Кризата предизвикана од КОВИД-19 повлече редица промени, меѓу кои и зголемена активност на онлајн нарачките. Што регистрира Агенцијата за пошти како регулатор на поштенскиот пазар за безбедноста на нарачките, почитувањето на правата на корисниците во вакви услови и работата на операторите?
– Токму така, глобалната криза и пандемијата предизвикани од КОВИД-19 повлекоа низа промени, а меѓу другото го забрзаа и процесот на имплементација на концептот на е-трговија. Ограничувањето во движењето што беше во сила од средината на март, скратеното работно време на продажните места, придонесоа да се променат навиките и да се зголеми свеста кај нашите граѓани, дека многу лесно и на едноставен начин, со користење на онлајн услугите преку своите електронски помагачи (мобилен телефон, компјутер, таблет и сл.) можат да извршат финансиски трансакции, да купат различни производи и да им бидат доставени на домашна адреса. Како што веќе напоменав, настанатата ситуација придонесе со забрзан чекор да се поттикне електронската трговија и во нашата држава, па во таа насока и да се зголеми бројот на онлајн нарачките со достава до вратата на купувачите.
Како што е познато, една од надлежностите на Агенцијата за пошти е и заштита на интересите на корисниците на поштенските услуги. Во тој поглед, корисниците, без разлика дали се во својство на испраќачи или примачи на пратки, доколку имаат прашања поврзани за поштенските услуги или, пак, имаат проблем со доставата на своите пратки, имаат можност да се обратат до Агенцијата, од каде што секогаш навремено добиваат информации, насоки и одговори за тоа на кој начин да ги искористат своите законски права пред давателите на поштенски услуги, но и пред самата Агенција.
Во Агенцијата се регистрираат, односно се евидентираат сите поднесоци од корисниците на поштенските услуги и во зависност од основата на поднесокот се преземаат соодветни активности.
На што се однесуваат претежно обраќањата до АП од граѓаните за услугите на поштенскиот пазар. Што треба да знаат за да добијат безбедна нарачка преку интернет, каде треба да се обратат доколку наидат на проблеми со доцнење на испораката, погрешна пратка…
Во последните неколку месеци се евидентирани поднесоци во кои корисниците бараат информации за статусот на пратките што ги очекуваат преку меѓународниот сообраќај. Целата ситуација со пандемијата, која предизвика и прекин во авионскиот сообраќај и го отежна поштенскиот сообраќај, повлече и доцнење во доставата, но и во испораката на пратките до крајните корисници, односно примачи. По ваквите барања, Агенцијата во коресподенција со националниот давател на поштенски услуги, навремено и точно ги информира подносителите за ваквата состојба и им дава соодветни податоци за предметните пратки. Поврзано со меѓународните пратки, сакам да потенцирам дека има случаи кога корисниците на поштенски услуги што очекуваат пратки, а се предмет на онлајн нарачки од странските веб-страници, се соочуваат со нетипично кодирање на пратките. Да појаснам, испраќачот, односно електронската продавница, по претходно завршен процес на онлајн продажба, оформува две различни пратки, со две различни содржини, за двајца различни примачи, а истовремено користи еден бар-код за нумерирање две пратки со различни адреси за прием. Случајот завршува со доставување една од пратките, за еден од примачите. Ваков пример на нелогично користење бар-код е евидентиран и во Агенцијата за пошти, по што се претпоставува дека испраќачот направил пропуст во оперативата при оформување на пратките. По ваквата завршница, Агенцијата им препорачува на корисниците да остварат комуникација со веб-страниците, односно со испраќачите на пратки и да им укажат за ваквата појава и за нереализираната достава на веќе купените производи и да бараат да се повтори доставата или, пак, да им се врати износот што веќе го платиле.
Што се однесува на безбедноста на онлајн нарачките, можам да истакнам дека Агенцијата за пошти во повеќе наврати им препорачува на корисниците, доколку се најдат во улога на купувачи преку електронските помагачи, пред да започнат со процесот на е-купување, задолжително да направат проверка на онлајн продавницата од која сакаат да пазарат. Ова е неопходно да се направи бидејќи на електронскиот пазар постојат и лажни електронски продавници. Во Агенцијата се евидентирани неколку случаи во кои корисниците се измамени од страна на нерегистрирани онлајн продавници. Како што веќе кажав, не секој поединец или фирма што се претставуваат дека се онлајн продавници се веродостојни продавници. Ова можеме да го забележиме најчесто на социјалните мрежи. Знаеме дека секој поединец може брзо и едноставно да креира лажен профил на некои од социјалните мрежи и да нуди продажба на производи и со помош на курирска достава да ги доставува до вратата на купувачот. Според сознанијата на Агенцијта за пошти, на ваквите е-продавници најчесто се нуди текстил, обувки, електронски апарати, козметички и хигиенски производи, како и детски играчки.
Веб-продавниците што се рекламираат дека вршат продажба на различни производи и услуги, исто така, треба да се проверат дали навистина постојат како официјално регистрирани трговци. За да се поедностави процесот доволно е да се побараат информации за компанијата што стои зад електронската продавница, односно адреса на компанијата и евентуална локација, контактни податоци – како телефонски број, активна е-адреса и сл. Откако ќе се провери е-продавницата, начинот на плаќање за одбраниот производ или услуга најчесто се врши со помош на платежни картички или со готовина при прием, што е избор на купувачот.
Без разлика кој начин на плаќање ќе го одбере купувачот, по приемот на пратката, во случај содржината да не соодветствува/одговара со производот/производите што се нарачани, одговорноста паѓа на страната на продавачот, т. е. на е-продавницата.
Многу често Агенцијата за пошти им укажува на купувачите – примачи на пратки дека купување од непроверени профили на социјалните мрежи претставува голем ризик и дека давателите на поштенски услуги не одговараат за содржината на пратката.
Давателите на поштенски услуги можат да преземат одговорност само за губење или целосно оштетување на пратката, за делумно оштетување или ограбување или, пак, за пречекорување на рокот за достава. Доколку корисниците се соочиле со некој од овие случаи при доставување на нивната пратка, имаат право, во законски рок, да поднесат писмена рекламација и да бараат соодветно обесштетување од давателот што ја врши услугата, односно ја доставува пратката. Исто така, корисникот што ги исполнил своите обврски кон давателот, во одреден рок може да поднесе и приговор до Агенцијата, доколку сè уште траат основата и причините поради кои била поднесена рекламацијата.
Дали кризата се одрази на бројот на лиценцирани оператори на поштенски услуги и што покажуват вашите анализи за интензитетот на нивната активност во изминатиот период?
– Тековната криза со КОВИД-19 влијае на светската економија, а поштенскиот сектор не е исклучок во овој поглед. Информациите добиени од давателите на поштенски услуги потврдија дека кризата предизвикана од КОВИД-19 значително се одрази на функционирањето и на домашниот поштенски пазар, не одминувајќи ги секако и давателите на поштенски услуги.
Имено, во услови на мерки за зачувување на здравјето на граѓаните, македонските даватели на поштенски услуги се судрија со бројни пречки во работата, со прекин и рестрикции во транспортот, со изолација на региони и градови и со ограничувања на движењето. Со затворањето и рестрикциите кај институциите и фирмите, беше ограничен и пристапот до клиентите и до корисниците на нивните услуги. Состојбата кај поштенските давателите беше особено неповолна во втората половина на март, кога се бележи најголемиот пад во обем, односно намалување на обемот од 50 до 70 проценти зависно од услугите што се обезбедуваат, додека давателите што обезбедуваат нотарски писма забележаа најголемо намалување на обемот, и тоа до 80 %. За одредени даватели кризата предизвика и целосен прекин на нивното работење изминативе три месеци.
Но, веќе од средината на април и мај давателите почнаа со вообичаената динамика во своето работење, па дури бележат и зголемување на онлајн нарачките од 10 до 20 проценти, посебно нарачки на текстил, електронски апарати, прехранбени, хигиенски производи и сл.
Давателот на универзалната услуга – Пошта на Северна Македонија имаше прекин за прием на пратки за меѓународен сообраќај поради ограничувањата во авиосообраќајот и тој за одредени земји постепено започна да се реализира по сувоземен, односно површински пат, но немаше прекин во доставувањето на пратките од меѓународен сообраќај, односно пратките што стигаат во државата и се доставуваат до крајните корисници.
Значајно е да се напомене дека, за да обезбедат континуитет и да ја одржат продуктивноста, давателите мораа брзо да се приспособат на новите услови и да се консолидираат во работата. Изложени на големи предизвици, давателите постојано ги адаптираа своите активности кон потребите на пазарот, динамичните барања на клиентите и корисниците, но и на безбедносните мерки за превенција од КОВИД-19.
Ќе дозволите да напоменам дека интересот за работа во поштенскиот сектор е зголемен за 15 – 20 проценти од вообичаеното во овој период на годината, за што говори и фактот што за последниот месец имавме консултации со повеќе фирми заинтересирани за работа во достава на онлајн пратки. Бројката на даватели на поштенски услуги постојано расте, вообичаено се започнува со нови стартап-компании кои со време растат и го прошируваат своето портфолио на услуги и географското подрачје на работа. Моментално бројката е 41, заедно со Пошта на Северна Македонија.
Во исто време, особено од крајот на април и во мај Агенцијата работеше и на откривање нелиценцирани оператори, реагиравме навремено, па нивната работа „на црно“ е стопирана.
Што е преземено за поддршка на овие субјекти во услови на криза?
Уште со почетокот на кризата, Агенцијата со зголемено внимание пристапи кон следење на состојбите во кои се најде поштенскиот сектор поради мерките за превенција од ширење на КОВИД-19.
За цело тоа време, консултациите и соработката меѓу давателите и регулаторот се одржуваа на високо ниво, а нема да звучи нескромно ако истакнам дека ние во Агенцијата многу посветено работевме да им помогнеме на давателите на поштенски услуги во совладување на пречките. Започнувајќи од нашите надлежности како регулатор, најпрво ги одложивме планираните редовни надзори и контроли, присилната наплата на долговите и прекршочни постапки кон давателите на поштенски услуги. Го имавме предвид и го следевме постојаното менување на економските, здравствените и специфичните услови и во секторот и општо, па соодветно и навремено реагиравме. Комуникацијата беше постојана, помагавме со стручни насоки и со прифаќање на нивните потреби за промени во начинот на доставата во приспособувањето кон новите услови за работа.
Презедовме и значајни иницијативи и активности насочени кон Владата на Република Северна Македонија и Главниот координативен кризен штаб, укажувајќи постојано на значењето на поштенскиот сектор во економскиот живот во државата, како и на важноста на физичката достава по пошта.
И не само тоа, познавајќи ги потребите на поштенските даватели започнувајќи од април во три наврати на Владата ѝ предложивме да усвои вкупно 15 поединечни мерки за нивна поддршка и помош (финансиски и нефинансиски). Од предложеното, Владата и надлежните институции најбрзо реагираа со мерките за обезбедување и гарантирање на слободата за пренос за сите поштенски пратки и услуги на патниот транспорт. Некои од нашите предлози за финансиска поддршка беа интегрирани во генералните владини пакет-мерки за поддршка на фирмите и економијата, а некои беа оставени за разгледување подоцна.
Но, без оглед на ефектите од нашите предлози и заложби во изминатите три месеци, Агенцијата останува на ставот дека за ефективна и ефикасна секторска регулација и поддршка е неопходна поголема вклученост на сите чинители на државата кои се надлежни креатори на регулаторниот амбиент. Притоа, сметам дека е важно во блиска иднина да има мултисекторски одговор на појавата на сив пазар во доставата. За ова алармиравме уште веднаш, кога излезе на површина (во времето на рестрикции на движење и полициски час), доставата на хуманитарна помош и храна да ја вршат снабдувачите доколку станува збор за достава на сопствените производи или во спротивно да ги користат исклучиво услугите на лиценцираните поштенски оператори.
Свесни дека новонастанатите состојби предизвикани од пандемијата, на подолг период, а некои од нив можеби и трајно ги променија секојдневни животни и работни навики на граѓаните и правните субјекти, Агенцијата за пошти постојано апелира до надлежните институции да сметаат на домашната поштенска индустрија како на клучна за одржување на економијата, а поштенската мрежа да ја смета за критична инфраструктура на државата. Прекинот на патничките авиолетови сите нè направи свесни дека државата е отсечена за транспорт на пратки по воздушен пат поради неповрзаност со карго-летови (единствениот редовен карго-лет што слетува и полетува од државава од прекинот на 16 март годинава е авионот на ДХЛ).
Изминатиот период на големи предизвици кај граѓаните и правните субјекти ја зајакна свеста за важноста на поштенската достава и тие продолжија сè повеќе да се потпираат на поштенските оператори. Особено за најранливите категории граѓани и без електронски конекции, беше исклучително важно да останат информирани и физички поврзани за време на рестрикциите. Сите тие и тогаш и сега сметаат на поштенската достава, но купувањето од далечина во услови на затворање и дистанцирање го направи поштенскиот сектор клучен за социјалната вклученост.
Должни сме да појасниме дека поштенската достава на сметките за граѓаните и правните субјекти е бесконтактна и најбезбедната поштенска услуга во услови на мерки за одржување социјална дистанца. Таа е во функција на зачувување на здравјето на граѓаните, со оглед дека се работи за услуга за обично писмо што се доставува во поштенско сандаче.
Твининг-проектот што се реализира изминатите 18 месеци за јакнење на капацитетите на Агенцијата за пошти имаше и компонента за зајакнување на инспекциската улуга на ова регулаторно тело. Кои се конкретните препораки и што ќе значи тоа во практиката?
– Препораките што ги добивме од твининг-проектот, кои за нас се од исклучителна важност и придобивка, се во насока на подобрување на регулацијата на поштенскиот пазар во очекување на целосна либерализација, целосна имплементација на европското законодавство во областа на поштенските услуги, до зачленување на земјата во Европската Унија. Во тој контекст започнавме со подготвување иницијатива за измени и дополнувања на Законот за поштенските услуги и изработка на предлог-текст на Законот, согласно работен план со методологија и динамика на работа, кои ќе ги доставиме до надлежното Министерство за транспорт и врски.
Добивме и препораки за зајакнување на инспекциската улога на Агенцијата за пошти, со цел полесно справување со предизвиците со кои ќе се соочи Агенцијата во однос на поштенската инспекција при пристапување на Република Северна Македонија во Европската Унија како рамноправна земја членка.
Добивката од обуките и работилниците е од големо значење за вработените од трите институции затоа што со високо мотивиран, професионален, образован и обучен персонал, ќе биде можно да се одговори на идните динамични побарувања од мисијата на поштенскиот сектор.
Кои се преостанатите придобивки од твининг-проектот, особено во поглед на очекувањата и неколкупати одложувана целосна либерализација на поштенскиот пазар и кога има реални услови таа да се случи?
– Целта на проектот беше јакнење на капацитетите на Агенцијата за пошти во согласност со барањата на националната регулатива и Европската поштенска директива. По завршувањето на проектот, може да се заклучи дека оваа цел беше исполнета, а дополнително беа зајакнати капацитетите и на преостанатите корисници на проектот – Пошта на Северна Македонија и Министерството за транспорт и врски, особено во поглед на подигнување на свеста за значењето на поштенскиот сектор, за проблемите и можните решенија. Соработката со твининг-партнерот од Кралството Шпанија понуди размена на искуства и препораки за унапредување на поштенската регулатива во насока на усогласување на законските и подзаконските акти со барањата на Европската поштенска директива. Исто така, во делот на имплементацијата на системот за посебно сметководство и алокација на трошоците и приходите кај давателот на универзалната услуга, добиени се препораки за оперативни активности што треба да ги преземе Пошта на Северна Македонија, но и за активности што треба да ги преземе Агенцијата за пошти со цел воведување систем што ќе биде квалитетна основа за регулација на цени и пресметка на нето-трошокот на давателот на универзалната услуга.
Во рамките на проектот се реализира и кампањата „Твојата пратка во безбедно сандаче“, која имаше цел подигање на свеста кај корисниците на поштенските услуги за потребата од поставување куќни поштенски сандачиња. Оваа кампања, која се состоеше од реализација на институционални и промотивни видеа што беа поставени на веб-каналите/страниците што се најпосетувани од страна на граѓаните на Северна Македонија, како и на првиот програмски сервис на МТВ, ја оценуваме како мошне успешна.
Поседувањето поштенско сандаче значи и ќе значи дека се исполнети барањата за квалитет на давателот на универзалната услуга во сегментот на достава. Ќе значи и намалување на бројот на рекламациите кај давателите на поштенски услуги и претставки кај Агенцијата што се однесуваат на доставата. И секако ќе се овозможи анализа на податоци за задоволството на корисници, која е крајна цел. Придобивка за корисниците меѓу другото ќе биде и оптимална безбедност против вандализам и кражба на пратки со примена на стандарди за безбедност, со што ќе се запази приватноста, односно ќе се испочитува правото на приватност.
Агенцијата за пошти и понатаму ќе биде посветена на темава и ќе ги насочува своите активности во подигање на свеста кај граѓаните од потребата од поседување поштенско сандаче и ќе им укажува на производителите на поштенски сандачиња, увозниците и домашните компании на стандардизирано производство. Воедно, серија летоци беа отпечатени и дистрибуирани од страна на давателот на универзалната услуга до корисниците на поштенските услуги, односно граѓаните.
Притоа би сакала да додадам дека повеќе од потребно е да се направи и систем за адреси, но тоа е тема што заслужува посебно внимание и за која се договоривме да ја разговараме во поширок формат, вклучувајќи ги сите надлежни институции и органи.
Кога станува збор за либерализацијата на пазарот на поштенските услуги, таа беше одложена во неколку наврати. Одложувањето на либерализацијата, меѓу другото, е поврзано и со воведувањето на посебното сметководство кај давателот на универзалната услуга. Напредокот во областа на посебното сметководство, како и во останатите области што беа предмет на работењето на твининг-проектот, ќе има значајно влијание и на подготвеноста на давателот на универзалната услуга за функционирање во либерализиран пазар. Притоа, согласно препораките дадени на последниот Поткомитет за внатрешен пазар и конкуренција, либерализација на пазарот треба да биде воведена до крајот на јануари 2021 година.
Лидија Велковска
фото: Ивана Батев
